Essay om Det moderne prosjektet

Oppgave 2, s. 37, Nexus: Skriv eitt essay der du presenterer det moderne prosjektet, slik det framsto på 1700-talet. Diskuter ideene i det moderne prosjektet i forhold til samfunnet i dag.

Det frie mennesket – eitt essay av Privatisten 2010

Kvifor skulle no “det moderne prosjektet” komme på ideen med framskrittet og det frie mennesket, hadde me ikkje nok å stri med som det var? Eg meinar, ein ting er jo at all tilflyttinga til byane har skuttt husprisane til himmels, men kva skjer med at folk uoppfordra kan få meningane sine på trykk på baksida av lokalavisa?

           

Spøk til side...

Norsklæreboka mi (Dahl, Engelstad, Halvorsen, Jemterud, Torp og Aandjani 2008) har gitt meg i oppgave å presentere «det moderne prosjektet» slik det framsto på 1700-talet, og samanlikne med situasjonen i dagens samfunn.

Eg er i tvil. Spørsmålet er om eg i det heile kan tillate meg å drøfte det som skjedde på 1700-talet, utan å nevne Rene Descartes, som levde på 1600-talet? I boka Fortellingen om Pi (Martell 2004) beskriv forteljarstemma ein agnostikers død nokonlunde slik “Eg kjenner eg skal døy, men veit ikje heilt om eg skal tru på det.” I boka gjev forteljaren tydeleg til kjenne at det å være agnostiker ikkje er ein god ting. Descartes rakk ikkje å lese denne boka, og var visst heller ikkje i tvil om at usikkerhet var retninga å gå. Etter intens dualistisk tenkning kom han fram til følgande utveksame læresetning.

“Eg tenker, altso er eg.” På latin: “Cogito, ergo sum.”

Med desse orda var rasjonalismen fødd, den læreretninga som tilseier at det berre er fornufta som gir oss sikker kunnskap, igjen i følge læreboka mi. Eg skal ikke stogge lesaren med unødig tvil, eg ville berre som sagt nemne den mannen som blir nemnt som den mderne filosofiens far. Det er jo tross alt fornufta og den frie vilje som skal sette sin signatur på dei store tankebanane framover.

Med fare for å gjenta meg sjølv, so er det ikkje menininga å la tvilen bli hovedtema i dette essay. Eg var som sagt berre usikker på om det moderne prosjektet i det heile kan drøftas utan å nevne den.

Vent litt no då , eg kan i alle fall ikkje gå vidare utan at eg samtidig dreg ein parallell til det me kan sjå rundt oss idag. For dagens tvil og fornuft, kva består den av? Er det nokon som dreg i tvil Kong Harald når han ønsker oss eitt riktig godt nytt år frå TV-skjermen? Er det nokon som tviler på at avisbilda frå Afghanistan viser eitt korrekt og objektivt bilde av krigens glade galskap? Er det noko i det hele som presenteres som usikkert i dagen mediebilde, av all den voldsomme inntrykksmengde me mottek? Tviler du for eksempel på at naboen meiner det han skriv, når han oppdaterer Facebook-statusen sin med “har hatt enda ei konge fantastisk helg XD”

Æsj..., no har eg brukt minst fem avsnitt på mi omtale om tvilen, og det verste er at desse avsnitta ikkje er ofra ein tanke i disposisjonen min :-P Lat oss gå over til noko anna.

Ladies and gentlemen, eg vil prøve ut nokre tankar om Det Frie Mennesket. Er ikkje eg fri, og er ikkje du og også det? Eg står opp om morgonen, ikkje fordi eg absolutt vil, men fordi eg sjølv har oppsøkt ei stilling i det private næringslivet, og har signert på tre A4-ark som gjer eitt firma anledning til å disponere minimum 1750 arbeidstimar i året av mine dager mellom klokka 0700 og 1530. Er det fridom? Har eg eitt val? Om eg ein dag fann ut at nok er nok, slapp hendene ned langs sida, sa opp jobben og bestemte meg for å gjere null niks, hadde samfunnet hatt ein plass for meg?

Nei, no digrerer eg. Eg skulle jo presentere det moderne prosjektet.

Hm, eg greier ikkje å lat være å undras over kven som var prosjektleiaren for Det Moderne Prosjektet, og om han hadde ein god plan for framdrift og økonomisk resultat.

                                              

                                               (Han hadde antagelegvis ikkje det, tidsbruken tatt i betraktning.)

Når eg ser på bildet av John Locke i læreboka mi, tykkjer eg han ser gamal og skral ut. Det ser faktisk ut som om hovudet hass svevar i lufta, medan skjorte og jakke berre er fortøyd i halsen og flagrar under. Er det ein smakeleg karakteristikk av ein som i følge læreboka var leverandør av moderne ideer? Kan det være at den den tilsynelatande tomme jakka er eitt symbol på hass sin filosofi som peika i den retning at menneska er fødd som tomme tavler, tabula rasa?   

Locke meinte at all kunnskap bygger på erfaring, og uvikla begrepet empirisme.

empirisme, erkjennelsesteori som hevder at all kunnskap om virkeligheten har sin opprinnelse i sanseerfaringen. Har brodd mot dem som søker kunnskap gjennom tro og åpenbaring, og mot dem som vil utlede sikker kunnskap om verden av selve tanken el. fornuften, f.eks. Descartes. Oppstod på 1600—1700-tallet gjennom tenkere som John Locke og David Hume. En fornyelse av e. fant sted i det 20. århundre i form av den "logiske e." el. logisk positivisme, repr. ved bl.a. Russell (en periode), Carnap, Hempel, Ayer.
 

(Caplex.no)

I dag er bekrepet mest brukt i forskinga, for å illustrere at forsøka bygger på tidlegare erfaring. I tillegg er det tilsynelatande kult å seie “all empiri tilsier jo at vi har rett”, for businessfolk når dei vert intervjua av DN.

            Ein ting er å filosofisk drodle over kva menneska bygger livet sitt på og med, noko heilt anna er den gnisten han starta ved å trykke bøker om religionsfriheit og ikkje minst tanken om at dei som styrer landet sit på folket si velvilje. Desse ideane tok Rosseau vidare i sin pre-kommunsitiske kamp mot eigendomsretten.

Den første som gjerdet inn et jordstykke, og fant på å si at dette er mitt, og dernest fant folk som var naive nok til å tro det, han var den sanne grunnleggeren av det borgerlige samfunn.

I teksta vidare gjev Rosseau klart til kjenne at han meinar at jorda tilhøyrer alle, og ikkje skal eigas av nokon. Høyres ikkje dette kjent ut? Var det ikkje denne opphevinga av eigendomsretten som var ein av grunntankane i politikken til det store nabolandet vårt  ei periode etter 2. verdskrig? Då spør eg, kor fri var egentlig Ivan på den tida? Var tanken om at alle eig jorda so kul at dei gløymde at den vesle makteliten gjorde som dei all den tid har gjort, nemlig å sikre sine egne privileger? Artig at eg skulle komme opp med dette temaet forresten, boka Animal Farm har ein artig allegori, og kven har vel ikkje lest den?? <lol>

Eg skal ikkje heretter ramse opp alle dei sentrale sidene ved Rousseau og Voltaire sine filosofiske franske liv, men eg kan jo nevne at bortsett frå å ha inspirert til å starte den franske revolusjonen, drøfte rettsikkerhet, folkevilje og makmisbruk, so vart dei gravlagde i lag på Pantheon i Paris. Kul parykk Rosseau har på bildet i norskboka btw.

Det eg undras på, er når eg ser kva stor historisk rolle dei spelte i kampen for det frie mennesket, kva fokus hadde dei egentlig i sitt eige samfunn? Eg meiner, kva input hadde egentlig folk flest om omverda i kvardagen sin på 1700-talet? Det var jo ikkje slik at far i huset sat foran Tven og såg 21-nyhetene, gutungen sat med sin iPad og tausungen oppdaterte bloggen sin på mobben?

For kva input får me egentlig av dei sokalla Forskarane i dagens mediabilde, til dømes Dagladet sine fengande forsidetitlar?

“Fett er bra”

“Fett er fy!”

“Litt fett er kult”

“Mykje fett er ikkje so kult”

“Somme fett går ikkje på eitt fett ut”

...og so vidare.

            Eg meiner, kven var det egentlig som interesserte seg for tankane desse fintenkarane spreidde om seg, kven las dei 10.000 breva Voltaire skreiv? Eg finn det vanskeleg å tru at det var ti tusen lesarar av Rosseau sitt førsteopplag av novella Emile. Hadde Holberg til dømes ein  360 graders forlagsavtale som sikra han royalties inkludert digital gjenbruk? Tenk på den guten som sat på benken attmed grua, i stua i familiens torvhytte i Finnskogen og ønska han på ein rask og lettvint måte kunne få tak i ein piratkopi av Erasmus Montanus, som bestisen hadde sagt var heilt konge!

            Eg skal runde av min lauselege omgang med temaet Det Frie Mennesket, ved å bringe den fantastiske reisa si rolle inn i prosessen med å frigjere våre forfedre. I dag sit folk i lunsjpausene og surfar på internett og planlegg neste friår, med ei reise gjennom Asia og Sør-Amerika, før dei runder av med tre vekers seilferie i Karibien. Eller meir ordinært, to vekers Thailand-tur i fellesferien med familien. Tenk deg kva effekt for eksempel forteljinga om Gulliver sine reiser hadde på ein bondeson i ei bygd på 1700-talet? I dag er me bombarderte med science-fiction og Star Trek, der USS Enterprise flyttar seg mellom galaksane i warp speed. Då Crusoe stranda på den øde øya si, kor fjernt var ikkje det for den jamne lesar på den tida? Og kor nært er ikkje den tilnærma same situasjonen for den jamne kvardagsstudenten no i Norge?

            Kunstretningane klassisismen og følsomheten er nevnt i boka. Maleriet Marats død av Jaques-Louis David fengslar meg. Etter litt Wikipeding har fått vite at malaren og motivet var vener i det verkelege livet, og at Marat vart myrda av ei som sto på motsett side i den franske revolusjonen. Han var lege, filosof og folkehelt. Han var også plaga av ein hudsjukdom og hadde ein stor byll i ansiktet. Kompisen JLD er notert for med vilje å ha forskjønna utsjånaden til Marat på bildet, og i rettferdas navn skal det seias at David hadde full kunstnerisk anledning til det.

Kunstnaren manipulerte bildet han produserte, med hensikt å vinne sympati for symoblet og saka. Var det rett av David å gjere det? I dagens medieredaksjoner balanseres det dagleg mellom begrepa bildebehandling- og manipulering. Kor stor makt ligg det ikkje i å kunne presentere ein falsk versjon av sannheta, for å oppnå ein politisk eller økonomisk gevinst?

Den franske revolusjonen var ein opprivande prosess der det franske folket fekk si første oppreising frå myndighetene. Det skal seias at oppreisinga gjerne ikkje var av den uoppfordra sorten, og ein kan vel endå spore litt revolusjonstakter i det franske blodet når misfornøyde bønder der til lands lagar traffikkork med traktorane sine?

Til slutt vil eg tilbake til tidsbruken til det moderne prosjektet. Det viser seg at eg har uventa støtte frå ein kar som heitte Henrik Wergeland, som også meinte at verda gjekk for sakte framover:

            Ung må verden ennu være,

            Slektens saga lange lære

            ennu kun dens vuggesange

            og dens barndoms eventyr

Wergeland var ein type som påstås å ha jobba godt og mykje for folkeopplysninga, med sin kamp for folkebiblioteka ute i bygdene. Hadde dette vore eitt kåseri og ikkje eitt essay, kunne eg ha smelt til med ei flåsete bemerkning om at bygdeopplysninga framleis har litt å gå på, sidan eg veit at nabogrenda enno ikkje har gatelys. Badabim-krasj.